Trúin á sjóðstreymi
Og til þessa gátu legið ýmsar ástæður.
Ein af þeim er sala eigna. Hver kannast ekki við þegar höfðingjar vorir ætla að rétta við halla ríkissjóðs með sölu eigna. Þeir vita það ekki, greyin, að með því eru þeir bara að breyta einni tegund eignar í aðra og ríkissjóður heldur áfram að skíttapa. Stundum er verið að selja bestu mjólkurkýrnar og þá fer aldrei vel.
Önnur er lántaka til langs tíma. Oft á að bjarga heilu ríkjunum með því að lána þeim peninga. Það er alveg gefið mál að þessi lausn breytir ekki tapi í hagnað. Allt annað og miklu meira þarf að koma til. Ætli við Íslendingar höfum ekki fengið að þefa úr því og enn erum við að snapa lán til að snúa okkur út úr vandræðum.
Tómir sjóðir geta líka stafað af öðrum en rekstrarhalla. Dæmi:
Fjárfest hefur verið í eignum sem líkegar eru til að styrkja reksturinn til lengri og skemmri tíma litið.
Líka getur verið að óhagstæð lán hafi verið greidd upp með því sem reksturinn hefur skilað.
Reyndar eru mörg tilvik ótalin sem geta skýrt tæpa eða sterka sjóðstöðu.
Á fyrstu bókaraárum mínum þekktust ekki sjóðstreymi í almennum reikningsskilum. Hjá sveitarfélögum var hins vegar til svokallaður eignabreytingareikningur, sem gat verið svolítil þraut að koma saman fyrir óvanan. Þá höfðu menn bara rekstrarreikning sem sagði hver mismunur væri á tekjum og gjöldum. Það skipti höfuðmáli þá og gerir enn.
Ætli níundi eða tíundi áratugur síðustu aldar hafi ekki innleitt þetta fyrirbrigði, sjóðstreymi. Skylt varð að hafa það órjúfanlegan hlut af ársreikningi. Framhaldið var að lánastofnanir hættu að líta eingöngu á afkomu samkvæmt rekstrarreikningi, sjóðstreymið var svo miklu meira spennandi, hvaðan peningarnir komu og hvert þeir fóru. Hugtakið EBIDTA fór að verða leiðarstef og meginviðmið fjárfesta. Tapið skipti ekki máli, miklu frekar þetta fyrirbrigði, sem mælir bara peningalega afkomu án fjármagnskostanaðar. Innstreymi peninga var málið. Skítt með það þó þeir væru andvirði lánsfjár eða seldra eigna.
Og trúin á sjóðstreymið varð svo sterk á Íslandi að nýstofnaðir einkabankar héldu að það væri upphaf og endir alls. Fé var safnað úr öllum heimshornum, lofað gulli og grænum skógum, gjalddaginn var einhvern tíma í framtíðinni. Í dag situr þjóðin uppi með skuldir sem nema einni þjóðarframleiðslu. Það samsvarar öllum tekjum (eða gjöldum) allra fyrirtækja og heimila í landinu, þar með talið ríkissjóðs í eitt ár. Man ekki hvað það eru mörg þúsund milljarðar.
Þeir fáu sem ekki höfðu tekið trú á EBITDU og sjóðstreymi sáu alveg fyrir hvað myndi gerast, líklega svona eitt prósent viti borinna manna á Íslandi. 99 prósentin voru blind og voru viss um gjalddaginn væri í fjarlægri framtíð. Enginn færi að rukka moldríka þjóð svona allt í einu. Og í krafti markaðar voru eignir margfaldaðar og hækkunin öll talin til tekna. Þetta gildir enn í dag og bankarnir sagðir vera reknir með hagnaði, þó að undirritaður hafi sínar efasemdir, allavega um fjárhæðirnar. Það er nefnilega sitthvað athugavert við reikningsskilaaðferðir nútímans Þær gefa ekki beinlínis glögga mynd af rekstrinum á sama hátt og gömlu góðu kostnaðarverðsreikningsskilin gerðu. Og hagnaður af sölu er ekki í hendi fyrr en búið er að selja viðkomandi eign.
Í ágætri grein Guðmundar Guðbjarnasonar í Morgunblaðinu í dag lýsir hann því hvernig samfélagið hefur tekið til við að refsa einstökum stjórnendum fjármálafyrirtækja, sem þó spiluðu alveg samkvæmt viðurkenndum reglum alla sína starfsævi. Ég er alveg sammála Guðmundi. Það á ekki að refsa mönnum fyrir að vera hálfvitar, allra síst ef þeir eru hluti af 300.000 slíkum (eða fleiri milljónum) og hafa fylgt reglum, sem þeir reyndar hafa sett sjálfir.
Það þarf annað og meira að koma til meðal annars að afleggja trú okkar á sjóðstreymið.
Og nú er eins og menn séu farnir að sjá ljósið. Meðal þess sem fram kemur í nýlegri tilskipun ESB, sem þó hefur ekki verið tekin upp á Íslandi, er skyldan til þess að birta sjóðstreymi í ársreikningum smærri fyrirtækja numin úr gildi. Kannske væri góð byrjun að slökkva á þessu villuljósi, sem leitt hefur til vonlausra fjárfestinga og enn vonlausari lánveitinga, áhrifalausum fjármagnseigendum til skaða og skapraunar.
Sigurjón Bjarnason.