Slit sameignarfélaga og erfitt dauðastríð þeirra.

Á árinu 2007 voru sett lög um sameignarfélög, en slík lög höfðu ekki verið í gildi fyrr. Í stað þess var félagssamningur þau lög sem félagið byggði á fyrir utan nauðsynlega skráningu í firmaskrá og hjá skattyfirvöldum eftir því sem efni stóðu til. Eitt megineinkenni sameignarfélaga er að sá sem gerðist aðili að slíku félagi er sjálfkrafa ábyrgur fyrir öllum skuldum þess. Hægt var að ganga að hvaða félagsmanni sem er og krefja hann um skuld félagsins, standi félagið sjálft ekki við skuldbindingar sínar.

Í hinum nýju lögum eru ákvæði um slit slíkra félaga. Í stuttu máli er ferlið þannig:

1. Félagsfundur ákveður að slíta félaginu.
2. Ákvörðunin er tilkynnt fyrirtækjaskrá.
3. Auglýsing er birt í Lögbirtingablaðinu þar sem lýst er eftir kröfum á hendur félagsins.
4. Haldinn er skiptafundur þar sem kröfuhafar leggja fram kröfur sínar.
5. Skiptalok eru tilkynnt fyrirtækjaskrá. Jafnframt er gefin yfirlýsing um áframhaldandi ábyrgð félagsmanna á skuldum félagsins eftir slit þess, sbr. 43. grein laganna.

Enga undanþágu er að fá frá ofanlýstu ferli.

Það sem undrun mína vekur er skyldan til innköllunar þar sem við stofnun félagsins gerast félagar ábyrgir fyrir öllum skuldum þess eins og áður er lýst. Einfalda leiðin væri að félagar tilkynntu slit félagsins og lýstu um leið yfir ábyrgð sinni á skuldum félagsins „in solidum“ þrátt fyrir slit þess.

Nú er fyrir hendi slík heimild til frágangs einkahlutafélaga, jafnvel þó þau hafi verið stofnuð með takmarkaðri ábyrgð. Síðustu hluthafar gangast einfaldlega í persónulega ábyrgð fyrir skuldum þess við slit og málið er dautt, kennitalan afmáð og félagið heyrir sögunni til.

Hvers vegna getur slíkt ekki gilt við starfslok sameignarfélaga?

Mjög hafði verið lýst eftir lögum um sameignarfélög og þótti mönnum vanta lagagrundvöll fyrir þessu algenga félagsformi, sem hafði verið í notkun áratugum saman. Vel má vera að einhverja nauðsyn hafi borið til slíkrar lagasetningar, en mér er til efs að höfundar þessarar vel meintu lagasetningar hafi almennilega áttað sig á því hvað þeir voru með í höndunum þegar þeir sömdu 39-42. greinar laga nr. 50/2007.

Sigurjón Bjarnason

Um það leyti sem undirritaður hóf störf á vettvangi bókhalds og reikningskila þurfti fimm einstaklinga (eða lögpersónur) til að stofna hlutafélag og hlutafé þurfti að ná tiltekinni lágmarksfjárhæð. Þetta var árið 1972 og ég hygg að þessi lagaákvæði hafi verið nokkuð gömul, (þágildandi lög voru nr. 77/1921) og í þeim var einnig að finna bann við útlánum félaga til eigenda sinna og úttektir þeirra takmarkaðar við arðsúthlutun samkvæmt gildandi reglum.[i]

Til voru dæmi um brot við þessu banni, en mér vitanlega komu þau ekki til kasta dómstóla, sem þó getur verið. Þá starfaði í landinu „hlutafélagaskrá“ sem hélt utanum skráningu á staðtölum félaganna, en veitti þeim lítið aðhald að öðru leyti.

Ábyrgð hluthafa var þá eins og nú takmörkuð við innborgað (og lofað) hlutafé en lögin áttu að vernda skuldheimtumenn á þann hátt að félagsstjórn var skylt að gefa félagið upp til gjaldþrotaskipta strax og séð var að það gat ekki staðið við skuldbindingar sínar. Á þessu hefur þó alltaf verið mikill misbrestur.

Lögin frá 1921 voru „yngd upp“ með lögum nr. 32/1978, sem giltu með litlum breytingum til ársloka 1994. Á þessum tíma var oft á orði haft að lágmarksfjöldi hluthafa væri erfiður þröskuldur og þyrfti að lækka töluna í tvo eða jafnvel einn. Oft varð líka raunin sú að þau hlutafélög, sem störfuðu á þessum tíma lutu valdi eins eða tveggja hluthafa, þó að þeir væri fimm í heildina tekið. Hinir óvirku voru boðaðir á hluthafafundi, þá sjaldan þeir voru haldnir, þó að í flestum tilvikum hafi félög haldið einn slíkan (aðalfund) á ári.

Það verður að segjast eins og er að sá sem þennan pistil ritar tók lítt eða ekki undir þessar kröfur og sá ýmsa vankanta á því að eins manns hlutafélög stæðust í félagarétti. Ástæðan var einfaldlega sú að með eins manns félagi hyrfi allt innra aðhald og eftirlit og um leið ættu aðeins ytri aðilar, hið opinbera og skuldheimtumenn, hagsmuna að gæta. Varðaði það bæði peningaleg samskipti eiganda við félagið, vernd lánardrottna. Ákvarðanir sem áður voru teknar á stjórnar- eða félagsfundum að undangengnu nauðsynlegu samráði skyldu nú teknar af einum einstaklingi. Með tilliti til ytri hagsmuna sá ég ekki annað en að stjórnvöld yrðu að stórauka eftirlit sitt með fjármálum þessarar nýju tegundar félaga, sem varla gat talist annað en nýtt form einstaklingsrekstrar, en með takmarkaðri ábyrgð.

Umræðan um fækkun stofnhluthafa og annarra ívilnandi ákvæða var stöðugt í gangi allan níunda áratuginn og urðu starfandi bókarar, en einkum endurskoðendur, talsvert varir við hana meðal viðskiptavina sinna. Komið var til móts við þessi sjónarmið með setningu laga um einkahlutafélög nr. 138/1994 samhliða nýjum hlutafélagalögum nr. 2/1995. Þá var ákveðið að til að stofna einkahlutafélög þyrfti aðeins einn mann, en tvo til að stofna hlutafélag. Lágmarkshlutafé einkahlutafélags skyldi vera 500.000 kr. og greiðist allt í síðasta lagi á stofnfundi. Til þess að stofna hlutafélag þurfti 4.000.000 kr., sem safna mátti með áskriftum, og lágmörksfjöldi hluthafa skyldi vera tveir.

Lög þessi hafa tekið litlum breytingum frá setningu þeirra nú 20 árum síðar og er rétt að víkja stuttlega að reynslu þeirra fagaðila sem hafa þjónað þessu lagaumhverfi allar götur síðan.

Þeir sem störfuðu við bókhald, reikningsskil, skattskil og aðstoðuðu við stofnun félaga í framhaldi af lagasetningu þessari, rýndu fast í hinar nýju reglur og reyndu að lýsa innihaldi þeirra fyrir þeim sem vildu hagnýta sér þær. Þeim fór fljótt fjölgandi sem vildu stofna einkahlutafélög og mátti segja að fagaðilar hafi fundið hjá sér aukna ábyrgð og gott ef verkefnum fór ekki fjölgandi það sem eftir lifði tíunda áratugar. Margt var þá nýtt miðað við fyrra umhverfi, þegar fleiri en einn höfðu verið um hituna. Nú var til dæmis ekki hægt að tala um „stofnsamning“ í staðinn var stofnskjalið nefnt „stofnskrá“ undirrituð af hinum eina hluthafa. Áfram var talað um fundargerðir þó að á fundinum sæti aðeins einn maður. Þær þurfti þó að færa í fundargerðabók og varðveita.

Árlega átti að halda aðalfund með lögbundinni dagskrá og er óhætt að segja að framkvæmdin hafi í fæstum tilvikum farið nákvæmlega eftir lagabókstafnum.

Margir þeirra sem stofnuðu einkahlutafélög á þessum árum höfðu áður verið í einstaklingsrekstri. Lögðu þeir þá gjarna rekstrareignir sínar inn í hið nýja félag og þrátt fyrir armslengdarreglu tekjuskattslaga vildi brenna við að eignir þessar væru óeðlilega lágt metnar miðað við eigendaskiptin til að forðast myndun skattskylds söluhagnaðar eigandamegin. Auk þess kom fljótt í ljós að eftirlit af hálfu fyrirtækjaskrár, sem nú hafði verið vistuð hjá ríkisskattstjóra, var næsta fálmkennt, ef nokkurt. Til dæmis var útilokað fyrir bókara að hindra eiganda í því að taka fé til einkaþarfa úr sjóðum eigin félags. Og þótt hluthafa væri bent á að lögbrot hefði verið framið og að fénu þyrfti að skila sbr. 79. grein ehfl. gat fagmaðurinn ekki knúið fram aðgerðir. Viðskiptavinurinn (sem alltaf hefur rétt fyrir sér, eða hvað?) sagði einfaldlega þetta sígilda „ég á þetta, ég má þetta“ og bókarinn, skoðunarmaðurinn, endurskoðandinn og hvað þessar fagstéttir nú heita allar saman, var varnarlaus. Og dregur nú til nýrra þáttaskila.

Við eigum að greiða tekjuskatt án þess að hafa tekjur.

Þá höfum við það.

Hæstiréttur felldi í gær dóm þess efnis að greiddur skuli tekjuskattur af fé, sem skattgreiðandi hefur ekki undir höndum, heldur hefur skilað eiganda sínum aftur samkvæmt lagaskyldu.

Í niðurstöðu dómsins stendur meðal annars þetta: Hæstiréttur vísaði meðal annars til þess að markmið fyrrgreindra lagaákvæða hefði verið að stemma stigu við ólögmætri úthlutun fjár í formi láns úr félögum og að endurgreiðsla láns, á borð við þau er málið varðaði, hefði engin áhrif á skattskyldu.

Orðin sem undirstrikuð eru er hvergi að finna í lagatexta, en eru hins vegar túlkun skattyfirvalda þegar til framkvæmdar kemur.

Álit þeirrar þingnefndar sem undirbjó lagasetninguna geymir hins vegar eftirfarandi orð meðal annarra: „..huga skuli að skattlagningu, þegar úthlutað sé fjármunum til eigenda í formi láns án þess, að burðir séu í reynd til endurgreiðslu fyrr en skattstjóri geri athugasemd".

Niðurstaða dómsins er þá sú að unnt sé að haga skattlagningu eftir túlkunum skattyfirvalda, þó að mikill vafi leiki á því hvort vilji löggjafans liggi að baki og þó að skattaðili hafi engar tekjur í hendi, heldur eingöngu uppgreidd lán.

Eftirtaldar meginreglur hafa að viti bloggara verið brotnar með dómi þessum.

1. Skattlagningu tengdra aðila skal haga eins og um ótengda aðila væri að ræða. (57. gr. tekjuskattslaga)
2. Ákvæði laga í skattarétti skulu vera skýr og ótvíræð.
3. Vafi skal túlkaður sökunauti í hag.
4. Tekjuhugtakið skal lagt til grundvallar tekjuskattstofni.
5. Ekki er hægt að byggja dóma á mótsagnakenndum og óskýrum lögum.

Þá má geta þess að Íslendingar njóta "sérréttinda" í þessu efni meðal Norðurlandaþjóða.

Sjá dóm hæstaréttar nr. 153/2012.

Aðstoð við svarta atvinnustarfsemi?

Þegar sá sem þetta ritar hóf störf á vettvangi bókhalds og skattskila stóðu margir viðskiptavinir frammi fyrir áætluðum opinberum gjöldum, þegar þeir leituðu aðstoðar. Fjárhæðir áætlunar þóttu stundum með ólíkindum háar og allar götur ólíkar þeim tekjum, sem rekstraraðilarnir höfðu í raun. 

Aðspurð sögðust þáverandi skattayfirvöld ekki taka mið af líklegum tekjum við gerð áætlana, heldur var markmiðið að knýja skattaðila til framtalsskila. Á því hafði ég fullan skilning og ekki annað að gera en að aðstoða viðskiptavininn við að uppfylla lögmætar kröfur hins opinbera.

Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og í dag virðist sem áætlanir taki fremur mið af líklegum tekjum, hugsanlega með hliðsjón af innkomnum verktakamiðum eða slíku.

Fjölmargar starfsgreinar fá lítið sem ekkert uppgefið af tekjum sínum á verktakalaunamiðum. Má þar sérstaklega nefna ferðamanna"iðnaðinn", sem vex nú hröðum skrefum. Því er alþekkt að innsendir verktakamiðar gefa engar upplýsingar um raunverulegar rekstrartekjur fjölmargra atvinnurekenda.

Nú er svo komið að rekstraraðilar, margir hverjir, gleðjast yfir áætlunum sínum og draga það í lengstu lög að skila inn réttu skattframtali.

(Þegar þetta er ritað hefur bloggari áætlun fyrir framan sig upp á tæp 200.000 kr., en rekstrartekjur viðkomandi aðila nema tugum milljóna og hagnaður að líkindum verulegur. )

Mér virðist sem Ríkisskattstjóri sé með þessum vinnubrögðum að stuðla að svartri atvinnustarfsemi og í raun búinn að gefast upp við að ná fram eðlilegum framtalsskilum. Á meðan fjölgar þeim rekstraraðilum, sem greiða áætlanir sínar árlega glaðir í bragði og eru síðan tilbúnir með nýja kennitölu þegar og ef ríkisskattstjóri skiptir um taktik.

Sigurjón Bjarnason