Ódrepandi einkahlutafélög
Eftir því sem best er vitað eru fjöldi einkahlutafélaga og annarra smárra félaga í atvinnurekstri meiri á Íslandi en í nágrannalöndum. Pistilshöfundur hefur ekki glöggar upplýsingar um þessi mál, en nýlega hlýddi hann á fyrirlestur fulltrúa fyrirtækjaskrár, sem sagði að einkahlutafélög væru yfir 40.000 á Íslandi, sem gerir um það bil eitt á hverja átta Íslendinga á meðan til dæmis í Noregi væru þau einungis brot af því hlutfalli.
Hér á landi ræður sem sé önnur hver fjögurra manna fjölskylda yfir einkahlutafélagi.
Þessar upplýsingar koma ekki á óvart því reynsla mín af þessum vettvangi bendir til mikillar vinsælda einkahlutafélagsformsins og á árinu 2016 hafa fjölmörg ný verið skráð hjá fyrirtækjaskrá. Má ætla að þau skipti jafnvel einhverjum þúsundum.
Einhver einkahlutafélög hafa verið afskráð og þurrkuð út af félagaskrá á sama tíma, en örugglega mun færri. Ein ástæða þess er að slitaferill er mun flóknari en stofnun félags. Þó hafa verið stigin skref til einföldunar og liggja fyrir á vef ríkisskattstjóra leiðbeiningar um einföld slit á einkahlutafélagi. Slóðin er https://www.rsk.is/fyrirtaekjaskra/breytingar-og-slit/slit-einkahlutafelags/nr/184 Einnig er rétt að benda á ákvarðandi bréf ríkisskattstjóra nr. 2/2004 á slóðinni https://www.rsk.is/fagadilar/akvardandi-bref/beinir-skattar/nr/562 sem sýnist vera nokkuð samhljóða.
Leiðbeiningarnar varða einungis skuldlaus og starfslaus félög, en sé rýnt nánar í leiðbeiningarnar sýnist fátt vera einfalt varðandi þennan frágang, sem felst í fljótu bragði í eftirfarandi:
„Á grundvelli framlagðra gagna tekur atvinnurekstrardeild ríkisskattstjóra afstöðu til þess hvort unnt sé að gefa út staðfestuvottorð um það að öllum skattalegum skyldum sé lokið, sem er forsenda þess að unnt sé að afskrá félagið“.
Þetta síðasta er dálítið merkilegt í ljósi þess að ein af forsendunum fyrir slitum og afskráningu er að síðustu hluthafar eru látnir ábyrgjast þær skuldir sem birtast kunna eftir félagsslit. Ekki er að sjá að eftirstæðir skattar séu þar undanskildir.
Hér er komin ein ástæðan fyrir því að einkahlutafélög hafa tilhneigingu til að verða langlíf, ef ekki eilíf. Önnur ástæða er þó að minni hyggju mun algengari. Hún er sú að starfsemi félagsins hefur ekki skilað þeim ávinningi sem því var ætlað í upphafi og eigandi (eða eigendur) ekki tilbúinn að fjármagna rekstrarhalla, heldur verða til skuldir í félaginu sem það eitt og sjálft ber ábyrgð á. Eins og menn vita er ábyrgð eigandans takmörkuð við hlutaféð, meira er honum ekki ætlað að taka á sig lögum samkvæmt.
Þessi félög eru sem sagt lifandi lík, engum til gagns. Gjaldþrotakrafa myndi kosta 250.000 fyrir beiðanda og auðvelt að sjá eignaleysi og þar með árangursleysi slíkrar kröfu með því að skoða síðasta innsendan ársreikning hjá ársreikningaskrá.
Í ár var gerð sú breyting á ársreikningalögum að bætt var við skyldu ársreikningaskrár til að krefjast gjaldþrotaskipta á félögum sem ekki hafa sent inn ársreikning innan tiltekins tíma eftir síðasta leyfða skiladag, en ákvæði 1. málsgreinar 121. greinar hljóða svo:
Ef ársreikningi eða samstæðureikningi hefur ekki verið skilað innan átta mánaða frá því að frestur skv. 109. gr. til skila á ársreikningi eða samstæðureikningi er liðinn eða frá því að ársreikningaskrá hefur komist að þeirri niðurstöðu að skýringar eða upplýsingar með ársreikningi eða samstæðureikningi sem lagður hefur verið fram til opinberrar birtingar hafi ekki verið fullnægjandi skal (leturbreyting SB) ársreikningaskrá krefjast skipta á búi félagsins.
Og í 2. málsgrein sömu greinar stendur:
Þegar héraðsdómara hefur borist krafa um skipti skv. 1. mgr. skal hann fara með hana eftir fyrirmælum laga um gjaldþrotaskipti o.fl. um meðferð kröfu lánardrottins um að bú skuldara verði tekið til gjaldþrotaskipta.
Ef að þessi lagaákvæði komast í framkvæmd er ljóst að þau baka ríkissjóði verulegan kostnað þar sem beiðandi tekur alltaf á sig kostnað við skiptin fáist þau ekki greidd úr þrotabúinu. Varla er þess þó að vænta að af slíkum fjárútlátum ríkisins verði fyrr en í fyrsta lagi árið 2018 og því ástæðulaust að fjárlög 2017 geri ráð fyrir þeim. Í undirbúningi breytinganna mun fjármálaráðuneytinu hafa verið bent á þennan útgjaldalið og var að skilja á svarinu að ríkið væri tilbúið að leggja út fyrir þessu.
Eins og menn vita liggja mjög íþyngjandi sektir við vanskilum á ársreikningum til birtingar í ársreikningaskrá. Til þessa hafa þær verið 250.000 kr., en hækka í 600.000 kr. (með lækkunarákvæðum þó) frá og með árinu 2017. Í nágrannalöndum munu eigendur eða stjórnendur félaganna vera ábyrgir fyrir greiðslu slíkra viðurlaga, en svo er ekki á Íslandi. Ríkissjóður á því ekki möguleika á því að sækja þetta fé, eigi viðkomandi félag ekki fyrir skuldum, sem þýðir að eigendur eignalausra félaga sjá ekki ástæðu til að sinna birtingarskyldu þegar félagið er orðið órekstrarhæft.
Ég er þeirrar skoðunar að þarna sé komin ein veigamesta skýringin á þeim fjölda einkahlutafélaga, sem fylla fyrirtækjaskrána en geta hvorki lifað eða dáið.
Hvort stjórnendur ársreikningaskrár og fyrirtækjaskrár láta verða af því að lifa samkvæmt þessum nýju lagaákvæðum verður tíminn að leiða í ljós en grunur leikur á að núverandi ástand hafi verulegan kostnað í för með sér fyrir ríkissjóð og því má vænta þess að á næstu tveim eða þrem árum verði hafið opinbert átak til grisjunar á fyrirtækjaskrá í krafti þessara nýju lagaákvæða.
Sigurjón Bjarnason
Hér á landi ræður sem sé önnur hver fjögurra manna fjölskylda yfir einkahlutafélagi.
Þessar upplýsingar koma ekki á óvart því reynsla mín af þessum vettvangi bendir til mikillar vinsælda einkahlutafélagsformsins og á árinu 2016 hafa fjölmörg ný verið skráð hjá fyrirtækjaskrá. Má ætla að þau skipti jafnvel einhverjum þúsundum.
Einhver einkahlutafélög hafa verið afskráð og þurrkuð út af félagaskrá á sama tíma, en örugglega mun færri. Ein ástæða þess er að slitaferill er mun flóknari en stofnun félags. Þó hafa verið stigin skref til einföldunar og liggja fyrir á vef ríkisskattstjóra leiðbeiningar um einföld slit á einkahlutafélagi. Slóðin er https://www.rsk.is/fyrirtaekjaskra/breytingar-og-slit/slit-einkahlutafelags/nr/184 Einnig er rétt að benda á ákvarðandi bréf ríkisskattstjóra nr. 2/2004 á slóðinni https://www.rsk.is/fagadilar/akvardandi-bref/beinir-skattar/nr/562 sem sýnist vera nokkuð samhljóða.
Leiðbeiningarnar varða einungis skuldlaus og starfslaus félög, en sé rýnt nánar í leiðbeiningarnar sýnist fátt vera einfalt varðandi þennan frágang, sem felst í fljótu bragði í eftirfarandi:
- Innsendingu skattframtals og ársreiknings næstliðins reikningsárs (þó að þessi gögn liggi væntanlega fyrir hjá ríkisskattstjóra.)
- Skattframtal yfirstandandi reikningsárs skal gert og skilað inn. (Væntanlega fer álagning opinberra gjalda fram við móttöku umsóknar um slit, en bíður ekki næstu álagningar lögaðila eða í rúmt ár frá umókn.)
- Með skattframtalinu þarf að fylgja lokaársreikningur sem nær til yfirstandandi reikningsárs fram að slitum.
- Gera þarf grein fyrir úthlutun eigna til hluthafa samkvæmt tillögu hluthafafundar þar sem félagsslit eru samþykkt.
- Þá lýsa síðustu hluthafar yfir sjálfsskuldarábyrgð bak þeim skuldum sem kunna að koma í ljós eftir að félagið hefur verið tekið út af skrá og kennitalan afmáð.
„Á grundvelli framlagðra gagna tekur atvinnurekstrardeild ríkisskattstjóra afstöðu til þess hvort unnt sé að gefa út staðfestuvottorð um það að öllum skattalegum skyldum sé lokið, sem er forsenda þess að unnt sé að afskrá félagið“.
Þetta síðasta er dálítið merkilegt í ljósi þess að ein af forsendunum fyrir slitum og afskráningu er að síðustu hluthafar eru látnir ábyrgjast þær skuldir sem birtast kunna eftir félagsslit. Ekki er að sjá að eftirstæðir skattar séu þar undanskildir.
Hér er komin ein ástæðan fyrir því að einkahlutafélög hafa tilhneigingu til að verða langlíf, ef ekki eilíf. Önnur ástæða er þó að minni hyggju mun algengari. Hún er sú að starfsemi félagsins hefur ekki skilað þeim ávinningi sem því var ætlað í upphafi og eigandi (eða eigendur) ekki tilbúinn að fjármagna rekstrarhalla, heldur verða til skuldir í félaginu sem það eitt og sjálft ber ábyrgð á. Eins og menn vita er ábyrgð eigandans takmörkuð við hlutaféð, meira er honum ekki ætlað að taka á sig lögum samkvæmt.
Þessi félög eru sem sagt lifandi lík, engum til gagns. Gjaldþrotakrafa myndi kosta 250.000 fyrir beiðanda og auðvelt að sjá eignaleysi og þar með árangursleysi slíkrar kröfu með því að skoða síðasta innsendan ársreikning hjá ársreikningaskrá.
Í ár var gerð sú breyting á ársreikningalögum að bætt var við skyldu ársreikningaskrár til að krefjast gjaldþrotaskipta á félögum sem ekki hafa sent inn ársreikning innan tiltekins tíma eftir síðasta leyfða skiladag, en ákvæði 1. málsgreinar 121. greinar hljóða svo:
Ef ársreikningi eða samstæðureikningi hefur ekki verið skilað innan átta mánaða frá því að frestur skv. 109. gr. til skila á ársreikningi eða samstæðureikningi er liðinn eða frá því að ársreikningaskrá hefur komist að þeirri niðurstöðu að skýringar eða upplýsingar með ársreikningi eða samstæðureikningi sem lagður hefur verið fram til opinberrar birtingar hafi ekki verið fullnægjandi skal (leturbreyting SB) ársreikningaskrá krefjast skipta á búi félagsins.
Og í 2. málsgrein sömu greinar stendur:
Þegar héraðsdómara hefur borist krafa um skipti skv. 1. mgr. skal hann fara með hana eftir fyrirmælum laga um gjaldþrotaskipti o.fl. um meðferð kröfu lánardrottins um að bú skuldara verði tekið til gjaldþrotaskipta.
Ef að þessi lagaákvæði komast í framkvæmd er ljóst að þau baka ríkissjóði verulegan kostnað þar sem beiðandi tekur alltaf á sig kostnað við skiptin fáist þau ekki greidd úr þrotabúinu. Varla er þess þó að vænta að af slíkum fjárútlátum ríkisins verði fyrr en í fyrsta lagi árið 2018 og því ástæðulaust að fjárlög 2017 geri ráð fyrir þeim. Í undirbúningi breytinganna mun fjármálaráðuneytinu hafa verið bent á þennan útgjaldalið og var að skilja á svarinu að ríkið væri tilbúið að leggja út fyrir þessu.
Eins og menn vita liggja mjög íþyngjandi sektir við vanskilum á ársreikningum til birtingar í ársreikningaskrá. Til þessa hafa þær verið 250.000 kr., en hækka í 600.000 kr. (með lækkunarákvæðum þó) frá og með árinu 2017. Í nágrannalöndum munu eigendur eða stjórnendur félaganna vera ábyrgir fyrir greiðslu slíkra viðurlaga, en svo er ekki á Íslandi. Ríkissjóður á því ekki möguleika á því að sækja þetta fé, eigi viðkomandi félag ekki fyrir skuldum, sem þýðir að eigendur eignalausra félaga sjá ekki ástæðu til að sinna birtingarskyldu þegar félagið er orðið órekstrarhæft.
Ég er þeirrar skoðunar að þarna sé komin ein veigamesta skýringin á þeim fjölda einkahlutafélaga, sem fylla fyrirtækjaskrána en geta hvorki lifað eða dáið.
Hvort stjórnendur ársreikningaskrár og fyrirtækjaskrár láta verða af því að lifa samkvæmt þessum nýju lagaákvæðum verður tíminn að leiða í ljós en grunur leikur á að núverandi ástand hafi verulegan kostnað í för með sér fyrir ríkissjóð og því má vænta þess að á næstu tveim eða þrem árum verði hafið opinbert átak til grisjunar á fyrirtækjaskrá í krafti þessara nýju lagaákvæða.
Sigurjón Bjarnason